Trạm cân và kiểm tra tải trọng xe tải là cơ sở thực tế được triển khai rộng rãi tại Việt Nam, đóng vai trò then chốt trong việc kiểm soát xe quá tải nhằm bảo vệ an toàn giao thông và hạ tầng đường bộ. Hệ thống trạm cân hiện đại không chỉ là công cụ đo lường mà còn là một phần quan trọng trong chiến lược quản lý vận tải bền vững của quốc gia.

I. Khái niệm và chức năng của trạm cân

Trạm cân là hệ thống thiết bị chuyên dụng sử dụng công nghệ đo lường tiên tiến để kiểm tra tổng tải trọng xe tải và hàng hóa chuyên chở. Mục tiêu cốt lõi của trạm cân là phát hiện và ngăn chặn xe quá tải - nguyên nhân chính gây hư hỏng đường sá và gia tăng tai nạn giao thông.

Chức năng chính của trạm cân bao gồm đo lường khối lượng phương tiện, nhận diện vi phạm về tải trọng và cả quá khổ giới hạn (chiều dài, rộng, cao). Tải trọng xe được tính dựa trên tổng khối lượng cho phép theo giấy chứng nhận kiểm định, đảm bảo không vượt quá thiết kế kỹ thuật của phương tiện.

Trạm cân góp phần giảm thiểu tai nạn giao thông và thiệt hại hạ tầng do xe quá tải gây ra. Trước khi triển khai hệ thống trạm cân hiện đại, tỷ lệ xe quá tải từng lên tới 30-40% trên một số tuyến đường quốc lộ, dẫn đến thiệt hại hàng nghìn tỷ đồng mỗi năm cho công tác sửa chữa và bảo trì.

Vai trò thiết yếu của trạm cân:

• Bảo vệ kết cấu hạ tầng đường bộ khỏi hư hỏng nặng

• Nâng cao an toàn giao thông cho tất cả người tham gia

• Đảm bảo công bằng trong vận tải hàng hóa

• Tăng cường hiệu quả quản lý nhà nước về giao thông

II. Phân loại trạm cân tại Việt Nam

Có ba loại trạm chính được triển khai tại Việt Nam, mỗi loại phù hợp với điều kiện địa lý và nhu cầu quản lý khác nhau.

Trạm cố định bán tự động hai cấp cân

Loại trạm này được xây dựng cố định với hai vùng cân riêng biệt. Vùng sơ cấp hoạt động tự động để sàng lọc ban đầu, trong khi vùng thứ cấp yêu cầu can thiệp thủ công để theo dõi và xử lý vi phạm chi tiết hơn. Trạm bán tự động phù hợp cho các tuyến đường có lưu lượng xe tải vừa phải và được lắp đặt tại nhiều tỉnh như An Giang, Bình Dương.

Trạm cố định tự động một cấp cân

Đây là loại trạm tiên tiến nhất, trang bị hệ thống cân động cố định tại một vùng cân duy nhất. Trạm cân hiện đại sử dụng công nghệ tự động như nhận dạng biển số và đo lường động, cho phép đo lường chính xác ngay cả khi xe chạy với tốc độ cao. Trạm cân tự động có thể hoạt động trong mọi điều kiện thời tiết và đo được khi xe đang chạy, giảm thiểu thời gian chờ đợi và tăng hiệu suất kiểm tra.

Hệ thống tích hợp camera AI, cảm biến thạch anh và phần mềm xử lý dữ liệu thời gian thực. Dữ liệu từ trạm cân được truyền về cơ quan quản lý để xử lý và lưu trữ vi phạm, tạo cơ sở dữ liệu toàn diện về tình hình vận tải.

Trạm lưu động

Trạm lưu động cho phép kiểm tra linh hoạt tại các khu vực không có trạm cố định. Thiết bị xách tay hoặc lắp trên xe chuyên dụng có thể di chuyển theo yêu cầu của cơ quan thẩm quyền, phục vụ kiểm tra đột xuất tại vùng nông thôn hoặc các tuyến đường nhỏ chưa được đầu tư trạm cố định.

III. Quy định pháp lý liên quan đến kiểm tra tải trọng

Việc kiểm tra tải trọng được quy định bởi các văn bản pháp lý của Bộ Giao thông Vận tải, tạo hành lang pháp lý rõ ràng cho hoạt động quản lý vận tải. Các văn bản pháp lý chính bao gồm Thông tư 46/2015/TT-BGTVT, Thông tư 39/2024/TT-BGTVT và Nghị định 168/2024/NĐ-CP.

Thông tư 46/2015/TT-BGTVT đặt nền móng cho quy định về tổng trọng lượng xe, bao gồm bản thân xe, người và hàng hóa. Thông tư 39/2024/TT-BGTVT (hiệu lực từ tháng 11/2024) quy định chi tiết về lưu hành xe quá khổ và quá tải, yêu cầu giấy phép đặc biệt cho trường hợp vượt tải trong giới hạn cho phép.

Nghị định 168/2024/NĐ-CP (hiệu lực từ 1/1/2025) là văn bản quan trọng nhất về xử phạt, thay thế Nghị định 100/2019 với mức phạt tăng để tăng tính răn đe. Chính sách xử phạt được cập nhật thường xuyên để tăng tính răn đe và giảm vi phạm.

Chủ xe và tài xế đều có trách nhiệm tuân thủ các quy định về tải trọng. Người lái phải tuân thủ tốc độ và biển báo tại trạm, trong khi chủ phương tiện chịu trách nhiệm chính về vi phạm lặp lại và đảm bảo phương tiện luôn trong tình trạng kỹ thuật tốt.

3.1 Luật cân tải trọng xe

Luật cân tải trọng xe quy định toàn diện về giới hạn tải trọng, quy trình kiểm tra và xử phạt vi phạm. Các quy định cốt lõi bao gồm tải trọng tối đa theo từng loại xe, tải trọng trục cho phép và điều kiện cấp giấy phép đặc biệt. Hệ thống pháp lý này được xây dựng dựa trên nghiên cứu khoa học về sức chịu tải của đường bộ Việt Nam và kinh nghiệm quốc tế.

IV. Vai trò của cơ quan và hệ thống giám sát

Các cơ quan chức năng như CSGT và Cục Đường bộ chịu trách nhiệm quản lý và xử lý dữ liệu từ hệ thống trạm cân. Sự phối hợp chặt chẽ giữa các đơn vị đảm bảo quy trình kiểm tra diễn ra minh bạch và hiệu quả.

Cảnh sát giao thông (CSGT) đảm nhận vai trò trực tiếp trong việc vận hành trạm cân, lập biên bản vi phạm và xử lý các trường hợp không tuân thủ. Cục Đường bộ Việt Nam chịu trách nhiệm tổng thể về quy hoạch, triển khai và giám sát hệ thống trạm cân trên toàn quốc.

Trạm cân phải được kiểm định và cấp chứng nhận bởi Tổng cục Tiêu chuẩn Đo lường Chất lượng trước khi đưa vào vận hành. Quy trình kiểm định đảm bảo độ chính xác của thiết bị đo lường và tuân thủ các tiêu chuẩn kỹ thuật quốc gia.

Phân công trách nhiệm rõ ràng:

• CSGT: Vận hành trạm, xử lý vi phạm, lập biên bản

• Cục Đường bộ: Quy hoạch, giám sát hệ thống, quản lý dữ liệu

• Tổng cục Tiêu chuẩn: Kiểm định thiết bị, cấp chứng nhận

• Bộ Giao thông Vận tải: Ban hành quy định, chính sách tổng thể

V. Công nghệ & dữ liệu trong kiểm tra tải trọng

Việc sử dụng công nghệ hiện đại giúp giảm sự can thiệp thủ công và tăng tính minh bạch trong quy trình kiểm tra. Hệ thống trạm cân tự động tích hợp nhiều công nghệ tiên tiến để đảm bảo độ chính xác và hiệu quả cao.

Hệ thống đo lường sử dụng cảm biến thạch anh có độ chính xác cao, có khả năng đo từng trục bánh xe khi phương tiện di chuyển qua vùng cân. Camera AI với công nghệ nhận dạng biển số tự động ghi nhận thông tin phương tiện, so sánh với cơ sở dữ liệu và xác định vi phạm.

Dữ liệu cân được lưu trữ và xử lý theo thời gian thực, tạo hồ sơ điện tử cho mỗi lượt kiểm tra. Thông tin bao gồm biển số xe, thời gian, tải trọng từng trục, tổng tải trọng, hình ảnh và video ghi nhận. Dữ liệu này được truyền tự động về trung tâm điều hành thông qua mạng truyền thông, phục vụ công tác giám sát và ra quyết định.

Các thành phần công nghệ chính:

• Cảm biến thạch anh: Đo lường tải trọng chính xác

• Camera AI: Nhận dạng biển số, ghi hình vi phạm

• Hệ thống xử lý trung tâm: Phân tích dữ liệu, cảnh báo vi phạm

• Mạng truyền thông: Kết nối trạm với cơ quan quản lý

• Phần mềm quản lý: Lưu trữ, báo cáo, thống kê

VI. Ảnh hưởng đến an toàn và hạ tầng giao thông

Trạm cân góp phần đảm bảo sự công bằng trong vận tải và duy trì chất lượng kết cấu hạ tầng. Xe quá tải gây áp lực vượt quá khả năng chịu tải thiết kế của đường bộ, dẫn đến hư hỏng mặt đường, cầu và công trình giao thông.

Nghiên cứu cho thấy xe quá tải 50% so với quy định có thể gây hư hại gấp 8-16 lần so với xe chạy đúng tải. Điều này không chỉ làm giảm tuổi thọ công trình mà còn tăng chi phí bảo trì hàng năm đáng kể. Hệ thống trạm cân đóng vai trò răn đe, giúp giảm tỷ lệ vi phạm từ 30-40% xuống dưới 10% tại các tuyến được giám sát chặt.

Về an toàn giao thông, xe quá tải có tâm trọng cao, khó kiểm soát khi phanh gấp hoặc vào cua, dễ gây tai nạn nghiêm trọng. Khoảng cách phanh tăng đáng kể, nguy cơ lật xe cao hơn, và hệ thống phanh dễ quá tải. Trạm cân giúp phát hiện và ngăn chặn những phương tiện nguy hiểm này lưu thông trên đường.

VII. Tải trọng được phép và quy trình chứng nhận

Tải trọng cho phép của xe tải được xác định thông qua giấy chứng nhận kiểm định an toàn kỹ thuật và bảo vệ môi trường. Giấy chứng nhận ghi rõ các thông số như tự trọng xe, tải trọng hàng hóa cho phép và tải trọng toàn bộ tối đa.

Quy trình cấp giấy chứng nhận kiểm định được thực hiện bởi các trung tâm đăng kiểm được Bộ Giao thông Vận tải cấp phép. Xe phải qua kiểm tra định kỳ (6 tháng hoặc 1 năm tùy loại xe) để đảm bảo đáp ứng tiêu chuẩn kỹ thuật về khung gầm, hệ thống treo, phanh và các bộ phận liên quan đến tải trọng.

Các thông số kỹ thuật tiêu chuẩn bao gồm tải trọng trục trước, tải trọng trục sau, tải trọng tổng và phân bổ tải trọng hợp lý. Đối với xe có nhu cầu vận chuyển hàng quá khổ, quá tải đặc biệt, chủ xe phải xin giấy phép lưu hành đặc biệt từ cơ quan có thẩm quyền, kèm theo cam kết bảo đảm an toàn và bồi thường thiệt hại nếu gây hư hỏng công trình.

Các loại tải trọng cần tuân thủ:

• Tải trọng trục đơn: Không vượt quá 10 tấn

• Tải trọng trục kép: Không vượt quá 18 tấn

• Tải trọng tổng: Theo thiết kế và giấy chứng nhận

• Tải trọng trên diện tích tiếp xúc: Đảm bảo không gây lún đường

VIII. Phạt vi phạm và biện pháp xử lý

Xe vượt quá tải trọng cho phép có thể bị xử phạt tiền và tước giấy phép lái xe theo tỷ lệ vi phạm. Nghị định 168/2024/NĐ-CP quy định mức phạt chi tiết, phân loại theo tỷ lệ phần trăm quá tải so với khối lượng cho phép.

Mức phạt áp dụng cho cả người lái và chủ xe, trong đó chủ phương tiện/tổ chức chịu mức phạt gấp đôi so với cá nhân. Ngoài phạt tiền, các hình thức xử lý bổ sung bao gồm tước giấy phép lái xe từ 1-6 tháng, buộc dỡ hàng thừa tại chỗ, tạm giữ phương tiện và trong trường hợp nghiêm trọng có thể tịch thu hàng hóa.

Biện pháp khắc phục hậu quả bao gồm bồi thường thiệt hại cho đường bộ nếu gây hư hỏng, chi phí dỡ hàng và vận chuyển hàng thừa về kho. Đối với vi phạm nghiêm trọng và tái phạm nhiều lần, chủ phương tiện có thể bị tước quyền hành nghề vận tải từ 6-12 tháng.

IX. Vị trí triển khai và ứng dụng trong thực tiễn

Vị trí lắp đặt trạm cân ưu tiên các trục giao thông lớn như Quốc lộ 1A và cao tốc Bắc-Nam, nơi có mật độ xe tải cao và ý nghĩa quan trọng đối với nền kinh tế. Chiến lược triển khai tập trung vào các cửa ngõ cảng biển, khu công nghiệp và tuyến vận chuyển hàng hóa chính.

Đến năm 2025, dự kiến có hơn 100 trạm cố định trên toàn quốc, với ưu tiên các tỉnh công nghiệp như Bắc Ninh, Đồng Nai, Bình Dương nơi có lưu lượng xe tải cao. Các trạm lưu động bổ sung phủ sóng tại vùng sâu, vùng xa và các tuyến đường tỉnh chưa có trạm cố định.

Hiệu quả thực tế từ 2015 đến nay cho thấy tỷ lệ vi phạm giảm rõ rệt tại các tuyến có trạm cân tự động. Tại Quốc lộ 1A đoạn qua Bình Dương, tỷ lệ xe quá tải giảm từ 35% xuống còn 8% sau 2 năm đưa trạm vào hoạt động. Chi phí bảo trì đường cũng giảm 25-30% so với trước đây.

Các vị trí triển khai ưu tiên:

• Quốc lộ 1A: Tuyến xuyên Việt, mật độ xe tải cao nhất

• Cao tốc Bắc-Nam: Tuyến huyết mạch kết nối kinh tế

• Cửa ngõ cảng biển: Hải Phòng, Cái Lân, Cát Lái

• Khu công nghiệp lớn: Bắc Ninh, Bình Dương, Đồng Nai

• Tuyến vận chuyển nông sản: Đồng bằng sông Cửu Long

X. Cân xe tải và giá cả dịch vụ cân

Dịch vụ cân xe tải không chỉ phục vụ mục đích kiểm tra tuân thủ pháp luật mà còn hỗ trợ doanh nghiệp vận tải quản lý hàng hóa hiệu quả. Nhiều đơn vị kinh doanh, kho bãi và trạm kiểm định tư nhân cung cấp dịch vụ cân có tính phí để giúp chủ xe kiểm tra trước khi lưu thông.

10.1 Giá cân xe tải

Giá cân xe tải dao động tùy theo loại xe, vị trí trạm và loại hình dịch vụ. Các yếu tố ảnh hưởng bao gồm tải trọng xe (xe nhỏ dưới 5 tấn rẻ hơn xe container), vị trí trạm (đô thị thường đắt hơn nông thôn), loại trạm (trạm tư nhân có giá linh hoạt hơn trạm công), và thời gian cân (giờ cao điểm có thể phụ phí). Chi phí trung bình dao động từ 50.000-200.000 đồng/lượt cân tùy điều kiện cụ thể.

10.2 Cân xe tải

Cân xe tải là dịch vụ thiết yếu giúp chủ xe chủ động kiểm tra tải trọng trước khi tham gia giao thông, tránh vi phạm và phạt nặng. Các trạm kiểm định uy tín như Tân Quốc Hưng, Cân Đông Đô cung cấp dịch vụ cân chính xác với thiết bị được kiểm định. Người dùng nên lựa chọn đơn vị có giấy phép, thiết bị chuẩn và nhân viên được đào tạo để đảm bảo kết quả đáng tin cậy.

XI. Kết luận

Hệ thống trạm cân là một phần của chính sách tăng cường an toàn và kiểm soát vận tải hàng hóa, đóng góp quan trọng vào sự phát triển bền vững của ngành giao thông vận tải Việt Nam. Hệ thống trạm cân được tích hợp vào chiến lược phát triển giao thông bền vững tại Việt Nam, cân bằng giữa nhu cầu phát triển kinh tế và bảo vệ hạ tầng công cộng.

Với việc áp dụng công nghệ hiện đại, quy định pháp lý ngày càng chặt chẽ và sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan quản lý, trạm cân đang dần hoàn thiện vai trò của mình. Tuy nhiên, vẫn còn thách thức như xe né tránh trạm, công nghệ chưa đồng bộ ở vùng sâu và cần tăng cường đào tạo nhân viên.

Để hiểu sâu hơn về các khía cạnh cụ thể, người đọc có thể tìm hiểu thêm về quy định pháp lý chi tiết, chi phí dịch vụ cân và quy trình thực hành cân xe tải. Những kiến thức này giúp chủ xe và doanh nghiệp vận tải tuân thủ tốt hơn, tránh vi phạm và đóng góp vào an toàn chung của cộng đồng.

Thế giới Xe tải cam kết cung cấp thông tin chính xác và hữu ích, đồng hành cùng cộng đồng vận tải trong hành trình phát triển bền vững và an toàn.